Analiza transakcyjna – czym jest?
Kiedy myślimy o koncepcjach psychologicznych, na pewno analiza transakcyjna nie będzie naszym pierwszym wyborem. Teoria ta nie jest zbyt popularna w świadomości masowej. Sama nazwa „analiza transakcyjna” sprawia, że od razu myślimy, iż jest to bardzo skomplikowany koncept. Tymczasem analiza transakcyjna jest prostą do zrozumienia i niezwykle przydatną koncepcją stosunków międzyludzkich. Została opisana przez Erica Berne w jego książce „W co grają ludzie?”.
Głównym założeniem analizy transakcyjnej jest wyodrębnienie w człowieku trzech części Ego (zwane stanami JA), które ze sobą współistnieją i współdziałają. To one składają się na naszą osobowość. Są to: Ja Dorosły, Ja Dziecko i Ja Rodzic. Każdy z tych stanów charakteryzuje się konkretnymi cechami oraz zachowaniami, dlatego bardzo prosto możemy je od siebie odróżnić. Z tych właśnie trzech poziomów ludzie się ze sobą komunikują – wymieniają pomiędzy sobą interakcje, które w analizie nazywane są transakcjami. W pierwszej kolejności pochylimy się nad zrozumieniem, czym charakteryzuje się Ja Dziecko oraz jaki ma wpływ na nasze zachowanie.
Ja Dziecko
Stan naszego Ego zwane Dzieckiem, jak sama nazwa wskazuje, ukształtował się już w dzieciństwie. Doświadczenia, które mieliśmy będąc mali, są zapisywane w stanie Ja Dziecko, a następnie w podobnych sytuacjach w dorosłym życiu, nasze myśli i uczucia z tamtego okresu są odtwarzane. Między innymi z tego powodu jest często najsilniejszą częścią naszej osobowości. Ja Dziecko jest nośnikiem naszych emocji. Pragnie nowości, aktywności, zabawy i odkryć. Wnosi do naszego życia to, co wnosi prawdziwe dziecko – tzn. żywą radość, złość, smutek, twórczość, naturalność, spontaniczność. Dzieci są różne – wobec tego stan Ego Ja Dziecko, również możemy podzielić na podtypy. Wyróżniamy Dziecko Wolne oraz Przystosowane (które dzielimy na Podporządkowane i Zbuntowane). Czym się one charakteryzują?
Dziecko Wolne swobodnie wyraża swoje uczucia (zarówno pozytywne, jak i negatywne) oraz pragnienia. Jest skore do zabawy, radosne i ciekawe świata. Przy tym nie traci nic ze swojej autentyczności oraz twórczości.
Dziecko Przystosowane dzielimy na dwa typy. Pierwszym z nich jest Dziecko Podporządkowane. Wyobraź sobie dziecko, które gdy jest karcone wpatruje się w podłogę, nic nie mówiąc – tymczasem wewnątrz niego buzuje wstyd i gniew. Takie właśnie jest Dziecko Podporządkowane.
Dziecko Zbuntowane natomiast robi co tylko chce, nikogo nie słucha. Często się obraża i ma humory. Kiedy jest karcone lub gdy coś mu się narzuca, tupie nogą, histeryzuje, obraża się a koniec końców i tak robi po swojemu. Nie potrafi się pogodzić z narzuconymi granicami, czy też zasadami społecznymi.
Ja Dziecko – jakie ma wpływ na zachowanie dorosłego człowieka?
Jak zostało już wspomniane Dziecko Wolne to zdrowy podtyp tego stanu Ego. Dorosły, który ma je rozwinięte na wysokim poziomie, jest spontaniczny i twórczy. Jest otwarty na nowości i ciekawy świata. Co ciekawe osoba taka często też dobrze dogaduje się z prawdziwymi dziećmi.
W przypadku Dziecka Uległego dorosły jest zahukany, nie potrafi bronić własnego zdania, jest niepewny siebie i swojego działania. Szybko można go zranić. Często odczuwa wstyd i głęboko przeżywa porażkę.
Dorosły, u którego dominuje Dziecko Zbuntowane, zawsze chce postawić na swoim. Często nie dostosowuje się do społecznych norm, zdarza mu się łamać prawo. Uważa, że we wszystkim jest najlepszy i że zawsze ma rację.
Każdy z nas posiada stan Ego Ja Dziecko oraz wszystkie trzy jego podtypy. Nie oznacza to jednak, że każdego z nich mamy po równo. Zazwyczaj tylko jedna część dominuje, a inne ujawniają się jedynie od czasu do czasu.